Zakończenie współpracy stron opartej na stosunku pracy może mieć różne przyczyny, tak samo jak tryb, w jakim dochodzi do rozwiązania umowy, bywa różny. Najczęściej znajduje on swoje zastosowanie:

- w sytuacji, gdy inicjatywę podejmuje jedna ze stron, przy czym czasem skutek w postaci rozwiązania umowy oraz jego termin jest niezależny od woli drugiej strony, np. umowa za wypowiedzenie lub czasem bez wypowiedzenia,

- w uzgodnionych przez obie zainteresowane strony warunkach zakończenia stosunku pracy w porozumieniu,

- w przypadku, gdy nie podejmowane są żadne działania, np. umowa na czas określony, umowa na czas wykonania określonej pracy czy umowa na zastępstwo,

- w sytuacji jej wygaśnięcia na skutek śmierci pracownika lub pracodawcy czy 3-miesięcznego aresztu pracownika.

Prawa pracownika względem pracodawcy po zakończeniu zatrudnienia:

• Badania profilaktyczne na koszt pracodawcy przysługują pracownikowi, który wykonywał pracę w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych - na zakończenie zatrudnienia może on zażądać wykonania badań lekarskich. Kontrola stanu zdrowia powinna być potwierdzona stosownym zaświadczeniem, którego jeden egzemplarz przechowuje pracodawca.
• Ekwiwalent za urlop – czyli rekompensata pieniężna za niewykorzystany urlop, który powinien być wypłacony najpóźniej w dniu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy. Nie musi być on wypłacany, gdy strony podejmują decyzję o kontynuowaniu współpracy i podpisaniu kolejnej umowy bezpośrednio po wygaśnięciu poprzedniej (wówczas pracownik może wykorzystać zaległy urlop wypoczynkowy podczas kolejnej umowy) lub na mocy odrębnych przepisów jest on obowiązany objąć pracownika ubezpieczeniem gwarantującym otrzymanie świadczenia pieniężnego za czas urlopu (wówczas za niewykorzystany urlop zapłaci ubezpieczyciel).
• Zaświadczenie ZUS Rp-7 będące środkiem dowodowym potwierdzającym wysokość wynagrodzeń uzyskanych w czasie zatrudnienia w zakładzie pracy, niezbędnym do ustalenia prawa do renty lub emerytury, natomiast wydawany na wniosek pracownika, jak i organu rentowego.
• Wyrejestrowanie z ubezpieczeń – w przypadku zakończenia stosunku pracy pracownik (wraz z członkami rodziny) w terminie 7 dni musi zostać wyrejestrowany z ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Formularzem właściwym do tego rodzaju czynności jest ZUS ZWUA.
• PIT - były pracownik musi otrzymać informację o osiągniętych dochodach oraz pobranych zaliczkach na podatek dochodowy na właściwym formularzu PIT11/8B. Informacja ta przygotowywana jest przez pracodawcę cyklicznie, na zakończenie roku podatkowego, jednak dla zatrudnionych terminem obowiązującym jest ostatni dzień lutego, zaś byłych zatrudnionych 15 dzień miesiąca następującego po miesiącu, w którym pobrana została ostatnia zaliczka na podatek dochodowy.
• Ponowne wydanie Świadectwa Pracy - musi być ono wydane pracownikowi lub osobie przez niego upoważnionej w dniu, w którym następuje rozwiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy, a jeżeli nie jest to możliwe, nie później niż w ciągu 7 dni od tego faktu (np. za pośrednictwem poczty).