Umowę o pracę można rozwiązać na różne sposoby. Sposobem nieskomplikowanym, dzisiaj zaś bardzo rzadko stosowanym ze względu na sytuację na rynku pracy, jest porozumienie stron. Najczęściej obecnie spotyka się rozwiązanie stosunku pracy za wypowiedzeniem, przy czym okresem wypowiedzenia nazywa się okres od chwili wypowiedzenia do dnia rozwiązania umowy. Wypowiedzenie jest czynnością prawną jednostronną, która nie wymaga dla swej ważności zgody adresata i skutkuje w dalszej kolejności rozwiązaniem umowy. Wypowiedzenie jest oświadczeniem woli jednej ze stron, natomiast rozwiązanie umowy następuje z upływem okresu wskazanego w oświadczeniu wypowiadającym umowę. Bezpośrednio po wypowiedzeniu sporządzane jest odpowiednie pismo w tej sprawie, jednak złożenie podpisu pracownika na tym dokumencie nie jest konieczne, gdyż nie ma wpływu na jego skuteczność. Podpis może jednak świadczyć o fakcie zapoznania się pracownika z dokumentem, a to z kolei posiada wartość dowodową.

Każda ze stron może rozwiązać za wypowiedzeniem:

  • umowę o pracę zawartą na okres próbny;
  • umowę o pracę zawartą na czas nieokreślony (art. 32 k.p.);
  • umowę o pracę na czas określony (np. na zastępstwo).

Rozwiązanie umowy następuje po upływie okresu wypowiedzenia, który ma na celu zabezpieczyć obie strony przed możliwością poniesienia strat, jakie mogłyby zaistnieć, gdyby umowa została rozwiązana z dnia na dzień. Istotną cechą okresu wypowiedzenia jest obowiązek świadczenia w tym okresie pracy przez pracownika oraz istnienie wszelkich innych praw i obowiązków.

Należy pamiętać o istnieniu różnych okresów wypowiedzeń:

  • umowy o pracę na czas określony obejmujące okres do 6 miesięcy lub równo 6 miesięcy są niewypowiadane,
  • w przypadku zawierania umowy na czas określony przekraczający 6 miesięcy strony mogą w umowie o pracę przewidzieć możliwość wcześniejszego rozwiązania umowy za dwutygodniowym wypowiedzeniem (art. 33 k.p.);
  • okres wypowiedzenia umowy na zastępstwo wynosi 3 dni robocze;
  • umowa na czas określony i na czas wykonania określonej pracy co do zasady nie podlega wypowiedzeniu (tylko w przypadku ogłoszenia upadłości firmy, odpowiedniego zapisu w umowie lub w przypadku tzw. zwolnień grupowych);
  • okres wypowiedzenia umowy zawartej na czas próbny wynosi odpowiednio:
    • 3 dni robocze, jeśli okres próbny nie przekracza 2 tygodni;
    • 1 tydzień, jeśli okres próbny jest dłuższy niż 2 tygodnie;
    • 2 tygodnie, jeśli okres próbny wynosi 3 miesiące (art. 34 k.p.);
    • w trybie natychmiastowym zgodnie z art. 52, 53, 55 k.p.;
  • okres wypowiedzenia umowy na czas nieokreślony uzależniony jest od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy i wynosi:
    • 2 tygodnie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 6 miesięcy;
    • 1 miesiąc, jeśli pracownik był zatrudniony co najmniej 6 miesięcy;
    • 3 miesiące, jeśli pracownik był zatrudniony co najmniej 3 lata (36 § 1 k.p).

W wypadku okresu wypowiedzenia tygodniowego należy pamiętać o odpowiednio wczesnym złożeniu oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę za wypowiedzeniem. Powodem jest fakt, że musi rozpocząć ono bieg w niedzielę (dla zachowania okresu tygodniowego – od niedzieli do soboty), zaś strona przeciwna musi się z nim zapoznać najpóźniej w dniu poprzedzającym. W tym wypadku zakończenie stosunku pracy następuje zawsze w sobotę bez względu na to, czy w zakładzie pracy jest ona dniem pracy, dniem wolnym z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy czy też jest dniem świątecznym.

Wypowiedzenie wyrażone w miesiącach rozpoczyna bieg pierwszego kalendarzowego dnia miesiąca. Tak jak w poprzednim przypadku oświadczenie woli musi dotrzeć do drugiej strony przed rozpoczęciem okresu wypowiedzenia. Może to nastąpić na jeden, kilka lub nawet wiele dni wcześniej, zaś postępowanie jest analogiczne do w/w.

Zgodnie z art. 38 o zamiarze wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony pracodawca zawiadamia na piśmie organizację związkową reprezentującą pracownika, której przedstawia przyczyny swojej decyzji.

Uzasadnienie rozwiązania umowy o pracę można podzielić na te związane z osobą pracownika i na inne, czyli nie leżące po stronie pracownika.       

Co do zasady pracownik może bez przeszkód, kierując się zasadami prawa pracy, rozwiązać umowę o pracę, natomiast taka swoboda w przypadku pracodawcy jest w różnym stopniu ograniczona m.in.:

  • gdy pracownikowi brakuje 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeśli okres zatrudnienia umożliwia pracownikowi uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku (art. 39 k.p.);
  • w czasie urlopu pracownika, również w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeśli nie upłynął okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia;
  • pracodawca może wypowiedzieć umowę na czas nieokreślony tylko z uzasadnionych przyczyn.

Pracodawca może wypowiedzieć umowę w przypadku:

  • uchylania się pracownika od obowiązków;
  • utraty zaufania do pracownika;
  • choroby;
  • odmowy wykonania polecenia służbowego;
  • naruszenia zakazu konkurencji;
  • prawa pracodawcy do doboru kadry.

Pracownik chcąc przyspieszyć rozwiązanie umowy może wystąpić do pracodawcy z propozycją skrócenia okresu wypowiedzenia (ustnie bądź pisemnie, przy czym pisemnie to forma sugerowana). Po uzgodnieniu wspólnego stanowiska pracodawca spisuje dokument, który będzie świadectwem takiego rozwiązania.

W momencie, kiedy rozwiązanie umowy nastąpiło z naruszeniem zasad prawa, jest ono prawnie skuteczne do momentu wydania orzeczenia sądowego, które będzie stwierdzało bezskuteczność wypowiedzenia bądź orzeczenia przywracającego pracownika do pracy.

Pracownikowi, z którym rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z pominięciem przepisów, przysługuje roszczenie:

  • o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach;
  • ewentualnie roszczenie o odszkodowanie.

Żądanie przywrócenia do pracy pracownik może wnieść do sądu pracy w ciągu 21 dni od doręczenia zawiadomienia o rozwiązaniu umowy (art. 264 ).

Należy pamiętać, że pisma procesowe muszą zawierać wskazanie:

  • sądu, do którego są kierowane;
  • imię i nazwisko lub nazwę stron i ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
  • oznaczenie rodzaju pisma (pozew, odwołanie, sprzeciw);
  • osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności;
  • podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
  • wykaz załączników dołączonych do pisma.

Należy pamiętać, że gdy umowę wypowiedział pracodawca, pracownikowi przysługuje zwolnienie na poszukiwanie pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, które wynosi:

  • 2 dni robocze – w okresie dwutygodniowego i jednomiesięcznego wypowiedzenia,
  • 3 dni robocze – w okresie trzymiesięcznego wypowiedzenia, także w przypadku jego skrócenia na podstawie art. 36 k.p.